Waar staat deze verhalenpaal?
Locatie: Gemaalpark Leeghwater in Buitenkaag
Coördinaten: ntb
Fietsknooppunten: ntb
Binnenmuseum
Naast de 20 Verhalenpalen die verspreid staan door de hele polder, kunt u ook een bezoek brengen aan het Cruquius Museum in Cruquius en het Historisch Museum Haarlemmermeer in Hoofddorp. Kijk op www.haarlemmermeermuseum.nl.
Plempdijk
Het gemaal De Leeghwater staat aan de zuidrand van de polder, waar de Hoofdvaart en de Ringvaart samenkomen. De Leeghwater, voltooid in het najaar van 1845, is het oudste van de drie gemalen waarmee het Haarlemmermeer is drooggemalen. De Cruquius is sinds 1933 buiten gebruik en De Lynden is in 2005 vervangen door een nieuw gemaal met dezelfde naam. De Leeghwater is incidenteel in gebruik als andere gemalen het water niet meer kunnen afvoeren.
Een knap staaltje 'natte' waterbouw
De bouw van Gemaal De Leeghwater vereiste een bouwput van 7 meter –AP. Daartoe werd aansluitend aan de Ringdijk een carrévormige plempdijk aangelegd. Dit is een in het water opgeworpen dijk waarbinnen de bouwput moest worden gegraven. De bouwput was een tijdelijke voorziening om inderdaad de kelder onder de toekomstige stoommachine te kunnen bouwen.
Zo’n plempdijk werd gemaakt van met takken gevlochten vlonders, die gelijkmatig werden volgestort met grond, tot ze zonken. Dat ging door tot de opgebrachte aarde ongeveer een meter boven het water lag. Daarna werd het water uit de put gemalen. Zo ontstond een modderput van circa vier meter diep en ruim honderd meter in doorsnede. Daarin moest vervolgens nog een vier meter diepe bouwput worden gegraven voor de fundering van het gemaal. Zo werd de bouwput, vanaf de kruin van de dijk er omheen, acht meter diep.
De dijkaanleg was een immens karwei, ook vanwege de druk van het buitenwater en vanwege de woeste watermassa die het Haarlemmermeer tenslotte was. Met de uitgegraven grond werd de bodem van de rest van de omringde put opgehoogd. Zo ontstond een opslagplaats voor al het nodige materiaal. De bouw zelf leverde weinig problemen op en kon op de overeengekomen tijd opgeleverd worden.
Jan Adriaanszoon Leeghwater
Jan Adriaanszoon Leeghwater werd in 1575 geboren in De Rijp als zoon van een timmerman. Als waterbouwkundige en molenmaker hield hij zich bezig met het droogleggen van polders. In Noord-Holland was hij verantwoordelijk voor het droogleggen van onder andere de plassen van de Beemster, Purmer, Schermer en de Wormer. Ook adviseerde hij Franse en Engelse bestuurders over het droogleggen van meren en plassen.
In 1641 publiceerde Leeghwater het Haarlemmermeer-boek. In dit stuk pleitte hij voor de drooglegging van het Haarlemmermeer, dat steeds bleef groeien, en daarom ook de Waterwolf werd genoemd. Leeghwater was hiermee één van de eersten die probeerden dit probleem op te lossen. Voor het plan van Leeghwater zouden 200 windmolens nodig zijn. Er was veel weerstand tegen de drooglegging, vanwege de visgronden en de vaarroutes over het meer. Mede daarom is het plan van Leeghwater nooit uitgevoerd.
Leeghwater overleed in 1650 en werd begraven in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Leeghwater's naam is niet oorspronkelijk. Hij werd geboren als Jan Adriaanszoon. Hij koos er pas later voor zichzelf Leeghwater te noemen, verwijzende naar ‘laag water’.
Gemaal Leeghwater
Leeghwater riep al in 1641 dat de Haarlemmermeer drooggepompt moest worden, maar dat gebeurde uiteindelijk pas halverwege de 19de eeuw, na koninklijk besluit van Willem I in 1837. In 1840 werd gestart met het graven van de Ringvaart en het bouwen van de dijk. Vijf jaar later, in 1845, werd er gestart met de droogmaling. Het eerste gemaal dat hiervoor werd gebouwd is Gemaal Leeghwater. Na een proef in 1845 startte het gemaal in 1848 met droogmalen. Een jaar later werden ook Gemaal De Cruquius en Gemaal De Lynden in gebruik genomen. In 1852 viel het Haarlemmermeer droog.
Gemaal De Leeghwater is dus het oudste gemaal in Haarlemmermeer. Tot 1912 heeft het gemaal op stoom gedraaid, toen werden de stoommachines vervangen door dieselmotoren. In tegenstelling tot De Cruquius en De Lynden is Gemaal Leeghwater nog steeds in gebruik. Als andere gemalen de hoeveelheid water niet aankunnen, springt Leeghwater bij, ongeveer zeshonderd uur per jaar.
Gemaalpark Buitenkaag
Het gebied aan de oostzijde van Gemaal Leeghwater was tot voor kort dicht begroeid en afgesloten voor publiek. De bewoners van Buitenkaag wilden hier graag kunnen wandelen, daarom werd het park aangelegd. Er is een voetpad gemaakt dat de Huigsloterdijk met de Leidsemeerstraat verbindt, op de plek waar vroeger ook een pad liep.
In het glooiende park is nu het mogelijk om zowel het begin van de Hoofdvaart met de maalkom, het gemaal zelf, en de Kagerplassen te zien. Gemaal Leeghwater is de schakel tussen de polder en de Ringvaart. Het standbeeld van Leeghwater kijkt naar de diepe polder, met aan zijn voeten het plan zoals hij dat in 1641 had voorgesteld.
Het standbeeld van Leeghwater is gemaakt door Haarlemmermeerse kunstenaar Karel Gomes (1930-2016). Het is hier in 2023 geplaatst toen het park vernieuwd werd. Daarvoor stond het tussen 2004 en 2020 naast het Polderhuis in Hoofddorp.
